جنگل­ها به مثابه نظام تهویه تبخیر طبیعی به طور مستقیم سیاره ما را خنک می­کنند. وقتی آن ها را از میان بر­می­داریم چه روی می دهد؟

در کشورهای گرمسیری مانند اندونزی، برزیل و کنگو، جنگل‌زدایی سریع توانسته علت ۷۵ درصد گرم شدن مشاهده شده در سطح زمین بین سال‌های ۱۹۵۰ تا ۲۰۱۰ باشد. پژوهش جدید ما نگاه دقیق‌تری به این پدیده افکنده است.

با استفاده از داده های ماهواره­ای در اندونزی، مالزی و  گینه نو پاپوآ، دریافتیم که جنگل­زدایی می تواند یک ناحیه را تا ۵/۴ درجه سانتیگراد گرم کند و حتی می­تواند دما را در جنگل های دست نخورده تا شعاع شش کیلومتری افزایش دهد.

بیش از ۴۰ درصد جمعیت جهان در مناطق استوایی زندگی می­کنند و تغییرات آب و هوایی، افزایش گرما و رطوبت می­تواند آن ها را به شرایط کشنده سوق دهد. در شرایط گرم شدن سیاره، دست نخورده نگه داشتن جنگل­ها برای محافظت از کسانی که در داخل و اطراف آن ها زندگی می­کنند  حیاتی است.

 در اجلاس اخیر تغییرات آب و هوایی در گلاسکو، رهبران جهان که ۸۵ درصد از جنگل‌های باقی‌مانده کره زمین را نمایندگی می‌کنند، متعهد شدند تا سال ۲۰۳۰ به روند جنگل‌زدایی پایان دهند و آن را معکوس سازند. این یک اقدام مهم در مبارزه ما برای جلوگیری از گرم شدن سیاره فراتر از حد توافق شده بین المللی ۵/۱ درجه سانتیگراد است؛ زیرا جنگل ها مقادیر زیادی کربن ذخیره می کنند. جنگل­زدایی  در حدود ۲/۵ میلیارد تن دی اکسید کربن را در سال  دوباره به جو باز می­گرداند. این مقدار تقریباً ده درصد مجموع انتشار جهانی دی اکسید کربن را از سال ۲۰۰۹ تا تا سال ۲۰۱۶ دربر می­گیرد.

جنگل­زدایی به ویژه در آسیای جنوب شرقی شایع است. ما محاسبه نمودیم که بین سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۹، اندونزی ۱۷ درصد از مساحت جنگل های خود (۸/۲۶ میلیون هکتار) و مالزی ۲۸ درصد از پوشش جنگلی خود (۱۲/۸ میلیون هکتار) را از دست داده است. سایر مناطق در این منطقه، مانند  گینه نو پاپوآ، به عنوان “نقاط داغ جنگل زدایی” در نظر گرفته می شوند؛ زیرا آن ها در دهه آینده به شدت در معرض خطر از دست دادن پوشش جنگلی خود هستند.

جنگل‌های این منطقه به دلایل مختلفی از جمله برای گسترش مزارع روغن نخل و چوب، قطع درختان، استخراج معادن و مزارع در مقیاس کوچک کاستی می­گیرند. این نوع کاربری‌های جدید الگوهای فضایی متفاوتی از تلفات جنگل‌ها را تولید می‌کنند که می‌توانیم با استفاده از ماهواره‌ها آن‌ها را ببینیم و اندازه‌گیری کنیم.

یافته­های ما

ما می دانیم که جنگل­ها به طور مستقیم آب و هوا را خنک می کنند و از دست دادن جنگل باعث افزایش دمای محلی می شود. اما می‌خواستیم بدانیم که آیا الگوهای مختلف از بین رفتن جنگل‌ها بر میزان افزایش دما تأثیر می‌گذارد و گرمایش تا چه اندازه از منطقه جنگل‌زدایی شده به مناطق همسایه و بدون تغییر گسترش می‌یابد. برای یافتن موارد، از تصاویر ماهواره‌ای استفاده کردیم که دمای سطح زمین را اندازه‌گیری می‌کنند. ما این موضوع را با بررسی میانگین تلفات جنگل در حلقه هایی با عرض و شعاع مختلف و مشاهده میانگین تغییر دمای جنگل در داخل حلقه­ها اندازه­گیری کردیم.

چگونه پاکسازی جنگل در نزدیکی یک منطقه بدون تغییر باعث افزایش دما می شود. به عنوان مثال، اگر دایره­ای از جنگل را در نظر بگیریم که عرض آن چهار کیلومتر باشد و یک حلقه کاملا جنگل زدایی به وسعت دو کیلومتر در اطراف آن وجود داشته باشد، دایره داخلی به طور متوسط ​​۲/۱ درجه سانتیگراد گرم تر می شود. هر چه کاهش جنگل نزدیک تر، گرمایش بیش تر. اگر حلقه در فاصله ۱ تا ۲ کیلومتری قرار داشته باشد؛ دایره پیرامون ۱/۳ درجه سانتیگراد گرم تر می­شود، در حالی که در فاصله ۴ تا ۶ کیلومتری، ۷۵/۰ درجه سانتیگراد گرم تر خواهد شد. ممکن است این افزایش دما چندان محسوس به نظر نرسد؛ اما مطالعات جهانی نشان می‌دهد که به ازای هر یک درجه افزایش دما، عملکرد محصولات عمده حدود سه تا هفت درصد کاهش می‌یابد. حفظ جنگل در فاصله یک کیلومتری زمین کشاورزی در آسیای جنوب شرقی می تواند از ضرر ده تا بیست درصدی در عملکرد محصول جلوگیری کند.

این تخمین‌ها محافظه‌کارانه­اند؛ زیرا ما فقط تأثیر از دست دادن جنگل را بر میانگین دمای سالانه اندازه‌­گیری کردیم. اما عامل مهم دیگر آن است که میانگین دماهای بالاتر معمولاًحداکثر دماهای بالاتری را سبب می شوند؛ مانند مواردی که در طول موج گرما وجود دارد و آن دمای واقعاً بالا در امواج گرما چیزی است که مردم و محصولات را در معرض خطر قرار می دهد.

لازم به ذکر است که جنگل ها معمولا به صورت حلقه ای قطع نمی­شوند. این تجزیه و تحلیل برای حذف سایر علل تغییر دما طراحی شده و تأثیر از دست دادن غیر محلی جنگل را در کانون توجه قرار می دهد.

چرا چنین رخ می­دهد؟ 

جنگل­ها زمین را خنک می­کنند؛ زیرا درختان آب را از خاک به برگ های خود می­کشند و آب در آنجا تبخیر می­شود. انرژی مورد نیاز برای تبخیر آب از نور خورشید و گرمای هوا می­آید؛ به همان دلیلی که وقتی شما از استخر بیرون می­آیید و آب روی پوستتان است، احساس خنکی بیش­تری می­کنید. یک درخت در یک جنگل استوایی می­تواند به ازای هر ۱۰۰ لیتر آب مصرفی از خاک باعث خنک شدن سطح محلی معادل ۷۰ کیلووات ساعت شود، به اندازه دو دستگاه تهویه مطبوع خانگی. جنگل‌ها به‌ویژه در خنک‌کردن زمین مفید هستند؛ زیرا سایبان‌های آن‌ها سطح وسیعی دارند که می‌تواند مقدار زیادی آب را تبخیر کند. وقتی جنگل‌های مناطق گرمسیری قطع می‌شوند، سرمایش تبخیری متوقف می‌شود و سطح زمین گرم می‌شود.

یک حقیقت که شاید تنها مربوط به کشور برونئی نباشد: در سال  ۲۰۱۸ در بورنئی ، محققان از مردم در ۴۷۷ روستا نظرسنجی کردند و دریافتند که آنان به خوبی می‌دانند از دست رفتن جنگل‌های اطراف باعث شده که در هوای گرم تری زندگی کنند. وقتی پرسیده شد که چرا جنگل‌ها برای سلامتی پاسخگویان و خانواده‌هایشان مهم است، توانایی درختان برای تنظیم دما بیش ترین پاسخ را داشت.

تغییرات آب و هوایی مضاعف

در بسیاری از نقاط جهان، از جمله مناطق استوایی و استرالیا، گسترش زمین­های کشاورزی دلیل اصلی از میان برداشتن جنگل­ها است.. در همان حال که دمای بالاتر، بهره‌وری مزارع را نیز کاهش می‌دهد؛ حفظ جنگل‌ها می­تواند راهبرد بهتری برای امنیت غذایی و معیشت کشاورزان باشد. آیا در صورت حذف جنگل، ممکن است راه­های دیگری برای جلوگیری از شرایط وخیم افزایش دما وجود داشته باشد؟

ما در مطالعه خود دریافتیم که حفظ حداقل ده درصد از پوشش جنگلی به کاهش گرمایش مرتبط به طور متوسط ​​تا حد ۲/۰ درجه سانتیگراد کمک کرد؛ اما وقتی مساحت جنگل  صرفا در نقطه­ای محدود کوچک شد، دما نیز چندان افزایشی پیدا نکرد. به عبارت دیگر اگر جنگل‌زدایی در بلوک‌های کوچک‌تر و ناپیوسته و نه یکنواخت رخ دهد، تأثیرات افزایش دما کم­تر خواهد شد.

برای کمک به اشتراک‌گذاری این یافته‌ها، یک ابزار نقشه‌برداری وب ایجاد کردیم که به کاربران امکان می‌دهد اثر الگوها و نقاط کاهش جنگل را بر دمای محلی در مناطق دریایی جنوب شرقی آسیا بیابند. این ابزار بیانگر تاثیر حفاظت از جنگل­ها در مناطق استوایی بر ایجاد تغییرات آب و هوایی مضاعف – کاهش انتشار دی اکسید کربن و دمای محلی یه صورت توامان – است

[۱] Octavia Crompton

[۲] Débora Corrêa

[۳] John Duncan

[۴] Sally Thompson

[۵]  با مشخصات کتابشناختی زیر:

Octavia Crompton et al, “Deforestation-induced surface warming is influenced by the fragmentation and spatial extent of forest loss in Maritime Southeast Asia” In Environmental Research Letters, Volume 16, Number 2021.  

نویسندگان: اوکتاویا کرامپتون[۱] ، دیبورا کوریا[۲] ، جان دونکان[۳] و سالی تامپسون[۴]

مترجم: حمیدرضا زرنگار

منبع: نامه­ های پژوهش زیست محیطی، دوره شانزدهم، ۱۶ نوامبر ۲۰۲۱ [۵]

کلید واژه ها: جنگل، پراکندگی اراضی، کاربری زمین ، سنجش از دور، گرما، الگوهای فضایی