عنوان کتاب: بهره وری سبز و اقتصاد چرخشی. رویکردهای تکمیلی به توسعه پایدار.

Green Productivity and Circular Economy. Complementary Approaches to Sustainable Development

ویراستار: چون  – هسو لین

Chun-Hsu Lin 

ناشر: سازمان بهره وری آسیایی.

محل انتشار: توکیو-ژاپن.

تاریخ انتشار: ۲۰۲۲. 

تعداد صفحات: ۱۲۲.

معرفی و تلخیص: حمیدرضا زرنگار.

سازمان بهره وری آسیایی[1] در سال ۱۹۹۴ مفهوم بهره وری سبز[2] را در واکنش به تعهد جهانی نسبت به محیط زیست شناسایی کرد. بهره وری سبز به عنوان یک راهبرد کل نگر برای افزایش همزمان بهره وری و عملکرد زیست محیطی و در عین حال کمک به پایداری و پیشبرد توسعه اجتماعی و اقتصادی فرموله شد. بهره وری سبز این باور را تقویت می کند که محیط زیست سالم و اقتصادهای رقابتی به گونه ای متقابل به یکدیگر وابسته اند.

در دهه گذشته تمرکز پایداری در سطح جهانی در تلاش برای کاهش اثرات منفی تغییرات اقلیمی، کاهش منابع و تخریب زیست محیطی به مفاهیم، آرمان ها و فلسفه های فرگشتی(تکاملی) روی آورد. توسعه پایدار به عنوان هدف کلی بسیاری از کشورهای جهان در نظر گرفته شد و سیاست های سبز در دستور کار دولت ها قرار گرفتند. در کشورهای عضو (از میان تمامی ابتکارهای سبز  در حال ترویج) بخش های مهمی از نقشه های پایداری، توسط دو ابتکار بهره وری سبز و اقتصاد چرخشی[3] پوشش داده می شوند. در همان حال که بهره وری سبز راهبردی در سطح شرکت ها و صنعت دانسته می شود؛ اقتصاد چرخشی حفاظت و بهره برداری کارآ از منابع تجدید شونده را ترویج می کند. اگرچه بهره وری سبز و اقتصاد چرخشی در سطوح مختلف پذیرفته شده اند، اما تلاش ها برای هم افزایی بهره وری سبز و اقتصاد چرخشی در فعالیت های روزمره شرکت ها و صنعت و سطوح ملی در قالب دستور کارهای توسعه پایدار بهتر نتیجه خواهد داد.

سازمان بهره وری آسیایی پژوهشی را برای شناسایی عوامل مکمل میان بهره وری سبز و اقتصاد چرخشی با هدف کمک به کشورهای عضو در ترکیب این دو رویکرد برای نیل به اهداف پایداری آن ها ترتیب داد.  نتیجه این پژوهش با عنوان کتاب حاضر منطبق است. علاوه بر آن اثر حاضر در هدف چشم انداز ۲۰۲۵ سازمان مبتنی بر ترویج ابتکارات بهره وری سبز نیرومند و فعال  مشارکت می نماید.

در سال ۲۰۲۱، زمانی که سازمان بهره وری آسیایی  شصتمین سالگرد تاسیس خود را جشن می­گرفت. آسیب عظیم غیرمنتظره ناشی از کووید ۱۹، جهان را به سوی عصر جدیدی از ساختاریابی مجدد اقتصادی سوق داد. روند جهانی به سوی اتخاذ سیاست های سبز به ویژه در دهه های اخیر  به نوآوری های سبز نوین و اقدامات مبارزه با مخاطرات منجر شده است. سازمان بهره وری آسیایی در پاسخ نیاز به وجود دوره سبز نوین، مطالعه ای را برای درک ابتکارات اتخاذ شده توسط اعضای خود و ترسیم نقشه راه برای اهداف و برنامه های آینده برای بهره وری سبز آغاز کرد.

اقتصاد چرخشی نیز یک کارزار قدیمی با کارکردها و شکل های باز تعریف شده در ذیل تحقیقات سازمان است که مقایسه با بهره وری سبز را نیز شامل می گردد.  اگرچه اقتصاد چرخشی به عنوان  ابتکاری با تمرکز خاص بر حفظ منابع و استفاده کارآمد به خوبی پذیرفته شده است، اما نیاز به تلاش بیش تر برای یکدست نمودن آن به عنوان بخشی از عملکرد معمول اقتصادی در هر جامعه وجود دارد.

اقتصاد چرخشی در مقایسه با بهره وری سبز ، الگویی است با هدف فرآیند تولید کارآمد برای ایجاد خروجی های اقتصادی بالا و در عین حال حفظ محیط زیست تحت شرایط ایمن و مرفه که باید در همه ابعاد  اقتصاد، از جمله مصرف، دفع، ساخت و نظایر آن اعمال شود.

این پروژه تحقیقاتی سازمان بهره وری آسیایی مکمل های بین اصول بهره وری سبز و اقتصاد چرخشی را برای به روز رسانی و تقویت راهبرد بهره وری سبز همسو با اهداف توسعه سازمان ملل  و آخرین روندهای جهانی حفظ محیط زیست بررسی می کند. سازمان بهره وری آسیایی همچنین قصد دارد سهم خود را در زمینه تلاش های انجام شده توسط اعضای آن در تحقق اهداف پایداری خودشان افزایش دهد.

در نتیجه مشارکت دوازده  تن کارشناسان ملی، کارشناسان ارشد و دبیرخانه سازمان در نیمه دوم سال ۲۰۲۱ نکات زیر مورد توجه قرار گرفت:

۱ – اهداف توسعه پایدار ملل متحد (UN SDGs) برای کشورها و جوامع و اصول حکمرانی زیست محیطی، اجتماعی و شرکتی[4] برای شرکت ها و موسسات، مهم ترین ابداعات شناخته شده  از میان اقدامات انجام شده توسط تمامی طرف ها است.

۲ – بهره ­وری انرژی بیش تر از بهره­وری منابع به عنوان فعالیت های پایداری برای شرکت ها قابل توجه است؛ زیرا در عمل، بهره­ وری انرژی به طور مستقیم با هزینه عملیات یک شرکت مرتبط است و مسائل مربوط به تغییرات اقلیمی نیز در کانون توجه مباحثات جهانی قرار دارد.

۳ – بهره وری سبز در میان اعضای سازمان بهره وری آسیایی پذیرفته شده و مورد عمل قرار گرفته است؛ زیرا نظام های مدیریت محیط زیست جهانی در جای خود مستقرند، در حالی که تعداد کم تری از شرکت ها مفهوم اقتصاد چرخشی را درک می کنند. با این حال برخی از اقدامات اقتصاد چرخشی نظیر استفاده از مواد دست دوم برای تولید صنعتی کاربرد داشته اند.

۴ – وضعیت اقتصاد چرخشی در جنبه هایی غیر از تولید کارخانه ای نظیر مصرف، حمل و نقل ، تجارت و دفع نهایی محصول چندان نگران کننده نیست؛ اقدامات متعدد دیگری که دربرگیرنده  بهره‌وری سبز  است در مرحله تولید کارخانه ای  وجود دارد.  به علاوه مردم یاد گرفته اند که پایداری را از مرحله تولید انتظار داشته باشند. در همان حال که در الگوهای کسب و کار برای اقتصاد چرخشی، نوآوری ها به عنوان نیروی محرکه و متغیر کلیدی در توسعه به خوبی در نظر گرفته نشده و ایجاد نشده است.

۵ –  توسعه اقتصاد چرخشی به شیوه نامه ها، ابزارها، آموزش و نوآوری مناسب نیاز دارد که الگوهای کسب و کار،  در حال حاضر فاقد آن هستند. نتیجه این بررسی نشان می دهد که آموزش نیروی کار و انتقال فناوری در صدر فهرست کمک های مورد نظر شرکت ها در کشورهای عضو سازمان بهره وری آسیایی است.

۶ – شرکت ها با ویژگی های مختلف خود، در زمینه تحول به وضعیت سبز نیازهای متفاوتی دارند. به عنوان مثال، تامین مالی سبز و شبکه سازی به طور جدی به عنوان اولویت تحول به وضعیت سبز در بخش خدمات و نه در بخش صنعت و کشاورزی در نظر گرفته می شود.

توسعه پایدار را می توان به عنوان یک ماتریس دو بعدی تفسیر کرد. در همان حال که محور اول ماتریس مسائل مختلف پایداری مانند کیفیت زیست محیطی، استفاده از منابع، مصرف انرژی، حفظ تنوع زیستی، حقوق بشر، برابری اجتماعی، رفاه و نظایر این ها را نشان می‌دهد؛ محور دوم شامل فعالیت های انسانی مانند بهره برداری از منابع، طراحی، تولید، مصرف، حمل و نقل، دفع، آموزش، تجارت خواهد بود.

تمامی ابتکارات سبز، پروتکل‌ها و توافقنامه‌ها برای رسیدگی به مسائل در یک یا چند رشته فعالیت ایجاد می‌شوند؛ درست مانند مجموعه‌ای از قطعات پازل‌ها برای پر کردن نقشه توسعه پایدار. از میان اقدامات سبز،        بهره وری سبز و اقتصاد چرخشی  بخشی از نقشه پایداری را با کارکردهای کلیدی  برای ارتقای ظرفیت کشورهای عضو پوشش   می دهند. مابقی اثر حاضر به این شکل سازماندهی شده است:

بخش ۲ روش شناسی مطالعه را تشریح می کند. بخش ۳ مفاهیم بهره وری سبز و اقتصاد چرخشی را معرفی می کند. وضعیت کلی اجرای بهره وری سبز و اقتصاد چرخشی در سطح شرکتی در میان کشورهای عضو در بخش ۴ به تفصیل آمده است. اجرای سیاست‌های مربوط به بهره‌وری سبز و اقتصاد چرخشی در سطح کشوری در بخش ۵ ترسیم شده است. نمونه‌های موردی از شیوه‌های بهره وری سبز و اقتصاد چرخشی در بخش ۶ توضیح داده شده است. در نهایت، بخش ۷ توصیه ها و راهبرد هایی را برای  موضوع افزایش کاربرد بهره وری سبز و اقتصاد چرخشی در بین اعضای سازمان بهره وری آسیایی ارائه می کند. دبیر کل سازمان بهره وری آسیایی در بخشی از پیشگفتار کتاب خاطرنشان می سازد:

“سازمان بهره وری آسیایی انتظار دارد  کتاب‌ در دولت های عضو به عنوان یک راهنمای مفید برای خوانندگان عمل کند تا بهره وری سبز را از نزدیک با آخرین تلاش های جهانی محیط زیست برای پرداختن به پدیده های در حال ظهور بیش تر هماهنگ کنند. اطمینان از ارتباط مداوم بهره وری سبز با هم افزایی با مفهوم اقتصاد چرخشی به تحقق اهداف پایداری کمک می­کند“.

[1] سازمان بهره وری آسیایی The Asian Productivity Organization (APO) یک سازمان بین دولتی است که بهره وری را به عنوان یک فعال کننده کلیدی در توسعه اجتماعی-اقتصادی و رشد سازمانی و بنگاهی ترویج می کند. سازمان بهره وری آسیایی همچنین ابزارها، فنون و روش شناسی های ارتقای     بهره وری را ترویج و سازمان های بهره وری ملی را در کشورهای عضو حمایت می نماید. به علاوه این سازمان پژوهش هایی را در باب روندهای بهره وری هدایت کرده و اطلاعات، تحلیل ها و داده هایی را در این خصوص منتشر می نماید. سازمان بهره وری آسیایی در سال ۱۹۶۱ در توکیو تاسیس شد و دارای ۲۱ کشور عضو است.

[2] Green Productivity (GP)

[3] اقتصاد چرخشی یا دَوَرانی Circular Economy (CE)الگویی از تولید و مصرف است که اشتراک‌گذاری، اجاره، استفاده مجدد، تعمیر، نوسازی و بازیافت محصولات موجود را شامل می‌شود.

[4]  Environmental,Social, and Corporate Governance (ESG)